भारतातील बौद्ध लेणी
उदयगिरी आणि खांडगिरी लेणी (ओडिशा)
उदयगिरी आणि खांडगिरी लेणी (ओडिशा) – प्राचीन जैन आणि बौद्ध वारसा
परिचय:
ओडिशातील भुवनेश्वर शहराजवळ वसलेल्या उदयगिरी आणि खांडगिरी लेणी या प्राचीन गुंफा जैन आणि बौद्ध धर्माच्या ऐतिहासिक वारशाचे प्रतीक आहेत. इ.स.पूर्व 2ऱ्या शतकात ख्रिस्तपूर्व काळातील राजा खारवेल याने या गुंफांची निर्मिती केली. या गुंफांमध्ये सुंदर शिल्पकला, प्राचीन लेखन, ध्यानगृह, आणि जैन धर्मीय भिक्षूंसाठी विहार पाहायला मिळतात.
इतिहास आणि निर्मिती:
- या गुंफा मौर्य आणि खारवेल यांच्या राज्यकाळात कोरल्या गेल्या.
- राजा खारवेल याने जैन धर्माच्या प्रचारासाठी या गुंफांची निर्मिती केली.
- लेण्यांमध्ये ब्राह्मी लिपीत लेखन असून, यामध्ये राजा खारवेलच्या कारकीर्दीचे वर्णन आहे.
स्थापत्य आणि वैशिष्ट्ये:
१. उदयगिरी लेणी:
- 18 गुंफांचा समूह, ज्यामध्ये हाथीगुंफा (हत्तीगुंफा) ही सर्वात प्रसिद्ध आहे.
- गुंफांवर कोरलेले शिल्पचित्रे जैन आणि बौद्ध जीवनशैलीचे दर्शन घडवतात.
- गणेशगुंफा, व्याघ्रगुंफा, आणि जया-विजया गुंफा ही महत्त्वाची गुंफा आहेत.
२. खांडगिरी लेणी:
- 15 गुंफांचा समूह, प्राचीन जैन साधूंसाठी तयार केलेला होता.
- अंबिका गुंफा, अनंत गुंफा, आणि तत्काल गुंफा विशेष प्रसिद्ध आहेत.
धार्मिक आणि पर्यटन महत्त्व:
- जैन धर्मीयांसाठी हे पवित्र स्थळ असून, येथे वार्षिक जैन उत्सव साजरा केला जातो.
- इतिहास आणि पुरातत्त्व प्रेमींसाठी ही गुंफा अभ्यासासाठी उपयुक्त आहेत.
- गुंफांमध्ये असलेली ब्राह्मी लिपीतील शिलालेख संशोधनासाठी महत्त्वाचे आहेत.
- येथून भुवनेश्वर शहराचे सुंदर दृश्य पाहता येते, त्यामुळे हे एक निसर्गरम्य पर्यटनस्थळ आहे.
कसे पोहोचाल?
- हवाई मार्ग: भुवनेश्वर विमानतळ येथून 8 किमी अंतरावर आहे.
- रेल्वे मार्ग: भुवनेश्वर रेल्वे स्थानक सर्वात जवळचे आहे.
- रस्ता मार्ग: स्थानिक बस, टॅक्सी आणि खासगी वाहनांद्वारे सहज पोहोचता येते.
निष्कर्ष:
उदयगिरी आणि खांडगिरी लेणी या ओडिशाच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि धार्मिक इतिहासाचे प्रतीक आहेत. जैन आणि बौद्ध धर्माच्या अनुयायांसाठी तसेच इतिहासप्रेमी पर्यटकांसाठी हे एक अनमोल स्थळ आहे.
🔗 अधिक माहितीसाठी: ओडिशा पर्यटन अधिकृत संकेतस्थळ
