रतन सुत्त हे बौद्ध धर्माच्या तीन रत्नांच्या महत्त्वावर आधारित आहे. या सुत्तात बुद्ध, धम्म आणि संघ या तीन रत्नांचा उल्लेख केला आहे. यामध्ये जीवनाच्या समस्यांपासून मोकळं होण्यासाठी आणि शांततेची प्राप्ती करण्यासाठी या रत्नांचा आदर आणि त्यांच्या शिकवणीला मान्यता देण्यात आली आहे.

रतन सुत्ताचं अर्थ व स्पष्टीकरण:

श्लोक १:

“यानीध भूतानि समागतानि। भूम्मानि वा यानि व अन्तलिक्खे। तथागतं देव मनुस्स पूजितं। बुद्ध नमस्साम सुवत्थि होतु।”

• अर्थ: या श्लोकात, बुद्ध (तथागत) यांना देव आणि माणसांनी पूजले आहे. सर्व भूतप्राणी, देव, आणि मानव एकत्र येऊन बुद्धांना नमस्कार करतात. बुद्धाचं मार्गदर्शन घेतल्याने सर्वांचं कल्याण होईल.

श्लोक २:

“यानीध भूतानि समागतानि। भूम्मानि वा यानि व अन्तलिक्खे। तथागतं देव मनुस्स पूजितं। धम्मं नमस्साम सुवत्थि होतु।”

• अर्थ: या श्लोकात, धम्म म्हणजे बुद्धाची शिकवण, ज्याने सत्य आणि मार्गदर्शन दिलं आहे. धम्माचं पालन केल्याने सर्व जीवांचे कल्याण होईल.

श्लोक ३:

“यानीध भूतानि समागतानि। भूम्मानि वा यानि व अन्तलिक्खे। तथागतं देव मनुस्स पूजितं। संघं नमस्साम सुवत्थि हंतु।”

• अर्थ: ‘संघ’ म्हणजे बुद्धाच्या शिकवणीला अनुसरण करणारा भिक्खूंचा समुदाय. संघाच्या एकजुटीमुळे आत्मिक शांती आणि कल्याण साधता येते.

श्लोक ४:

“यानीध भूतानि समागतानि। भूम्मानि वा यानि व अन्तलिक्खे। सब्बेव भूता सुमना भवंतु। अथोपि सक्कच्च सुणंतु भासितं॥”

• अर्थ: या श्लोकात सर्व प्राण्यांना मानसिक शांती मिळो आणि बुद्धाच्या शिकवणीला समजून त्यांचं पालन करावं, यासाठी प्रार्थना केली आहे.

श्लोक ५:

“तस्मा हि भूता निसा मेथ सब्बे। मेतं करोथ मानुसिया पजाय। दिवा च रत्तोच हरति ये बलिं। तस्मा हि ने रक्खथ आप्प मत्ता॥”

• अर्थ: हा श्लोक सांगतो की, सर्व प्राणी स्वतःचं संरक्षण करतात आणि त्यांचे कर्म शुभ किंवा अशुभ असू शकतात. त्यासाठी प्रत्येक प्राण्याने आपले वर्तन सावधपणे करावे.

श्लोक ६:

“यं किच्चि वित्तं इधं वा हुर। सग्गोसु वा यं रतनं पणीतं। न नो समं अत्थि तथागतेन। इदं म्पि बुद्धे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवम्थि होतु॥”

• अर्थ: या श्लोकात सांगितले आहे की, कोणताही ऐहिक संपत्ति किंवा रत्न बुद्धाच्या ज्ञानाशी तुलना केली तरी त्याच्या शिकवणीचं स्थान अनमोल आहे.

श्लोक ७:

“खयं विरागं अमतं पणीतं। यद ज्झगा सक्यमुनी समाहितो। न मेन धम्मेन समात्थि किच्चि। इदं म्पि धम्मे रतनं पणीत। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: येथे धम्म म्हणजेच बौद्ध धर्म, जो अविरत मार्गदर्शन करतो. त्याच्या शरणागताने कधीही ताण येत नाही, तो आत्मिक उन्नतीचा मार्ग आहे.

श्लोक ८:

“ये बुद्ध सेट्टो परिवण्णायि सुचिं। समाधि मानंतरिक यामाहू। समाधिना तेन सभा न विज्जति। इदं म्पि धम्मे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि हो॥”

• अर्थ: हा श्लोक बुध्दाच्या समाधीचा महिमा सांगतो. त्या समाधीतून ते आत्मिक शांती आणि ज्ञान प्राप्त करतात.

श्लोक ९:

“ये पुग्गला अठ्ठ सतं पसत्था। चत्तारी युतानि युगानि होन्ति। ते दक्खिणेय्या सुगतस्स सांवका। एतसु दिन्नानि महात्फलानि। इदंऽम्पि संघे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: ‘संघ’ म्हणजे भिक्खू समुदाय, ज्यांचं आदर्श जीवन आणि कार्य अनेक लोकांपर्यंत पोहोचतं. त्यांची मदत आणि शिक्षण अत्यंत फलदायी आहे.

श्लोक १०:

“ये सुप्पयुत्त मनसा दळहेन। निक्कामिनो गौतम सासनम्हि। ते पत्तिपत्ता अमतं विगयंह। लध्दा मुधा निब्बुति भुज्जमाना। इदंऽम्पि संघे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: या श्लोकात सांगितलं जातं की, जो गौतम बुद्धाच्या शिकवणीला मनाच्या पूर्ण समाधानाने पाळतो, तो अमृताची प्राप्ती करतो

श्लोक ९:

“ये पुग्गला अठ्ठ सतं पसत्था। चत्तारी युतानि युगानि होन्ति। ते दक्खिणेय्या सुगतस्स सांवका। एतसु दिन्नानि महात्फलानि। इदंऽम्पि संघे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: जे लोक बुद्धाच्या शिकवणीला अनुसरण करतात आणि त्याचे उपदेश पाळतात, ते लोक सुखी व कल्याणकारी होतात. ते महत्त्वाच्या कार्यांत भाग घेतात आणि त्यांचा जीवनातील परिष्कृत अनुभव असतो. संघाचे रत्न अत्यंत पवित्र आहे आणि त्याचे अनुसरण केल्याने जीवनातील सर्व समस्यांपासून मुक्ती मिळते.

श्लोक १०:

“ये सुप्पयुत्त मनसा दळहेन। निक्कामिनो गौतम सासनम्हि। ते पत्तिपत्ता अमतं विगयंह। लध्दा मुधा निब्बुति भुज्जमाना। इदंऽम्पि संघे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: जे लोक गौतम बुद्धाच्या शिकवणीला हृदयापासून पाळतात आणि त्या शिकवणीला समर्पित असतात, त्यांना शाश्वत सुख आणि निर्वाण प्राप्त होते. त्यांच्या जीवनात शांती आणि शुद्धता नांदते, आणि ते सर्व दुखापत्तीतून मुक्त होतात.

श्लोक ११:

“यथिन्द खीलो पठविं सितोसिया। चतुब्भि वातेहि असम्पक म्पियो। तथूपमं सप्पुरिसं वदामि। यो अरिय सच्चानि अवेच्च पस्सती। इदंम्पि संघे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: जसे वारा धरून झाड हलते, तशीच पवित्र व्यक्ति जे सत्याचा अनुसरण करतात ते जीवनात यशस्वी होतात. जे लोक अरिय सच्चानि म्हणजेच चार महान सत्यांची शिकवण पाळतात, त्यांचा मार्ग उज्जवल आणि समृद्ध होतो.

श्लोक १२:

“ये अरिय सच्चानि विभावयति। गंभार पअन सुदेसितानी। किच्चापिते होन्ति भुसप्प मता। न ते भवं अठ्ठमं आदियंति। इदंऽम्पि संघे रतनं पणीत। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: जो व्यक्ती चार आर्य सत्यांवर विश्वास ठेवतो आणि त्यावर चिंतन करतो, त्याचा जीवन मार्ग योग्य ठरतो. ते व्यक्ती जीवनात अंतर्गत शांती आणि समाधी साधतात. संघाचे रत्न अत्यंत मूल्यवान आहे आणि त्याच्या मार्गदर्शनामुळे जीवन सुधारते.

श्लोक १३:

“सहाव’स्स दस्सन संपदाय। तयस्सु धम्मा जहिता भवंति। सक्काय दिठ्ठि विचि किच्छितं च। सीलब्बत’ वापि यदत्थि किच्चि। चतूह पायेहि च विप्पमुतो। छ चभिठानानि अभब्बो कांतु। इदंऽम्पि संघे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: जे लोक बुद्धाचा दर्शन करतात आणि त्याची शिकवण पाळतात, ते धम्म मार्गावर जातात. ते चांगल्या कर्तव्यात सामील होतात आणि चार आधारांची तत्त्वज्ञानानुसार जीवनात समृद्ध होतात. संघाचे रत्न आणि त्याची शिकवण अनमोल आहे.

श्लोक १४:

“किच्चापि सो कम्म करोति पापकं कायेन वाचाउद चेमसा वा। अभब्बो सो तस्सा पटिच्छदाय। अभब्बता दिठ्ठ पदस्स वृत्ता। इदंऽम्पि संघे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: जो व्यक्ती अशुद्ध कृत्य करतो, त्याचे कर्म त्याच्याच जीवनावर परतते. पण, जो योग्य मार्गाचे अनुसरण करतो आणि पवित्र धम्म पाळतो, तो सर्व पापांपासून मुक्त होतो. संघाचे रत्न सर्वांसाठी शांती देणारे आहे.

श्लोक १५:

“वनप्प गुम्बे यथा फुस्सितग्गे। गिम्हाणमासे पठमस्मि गिम्हे। थूप धम्म वरं अदेसयि। निब्बाण गामि परम हिताय। इदंम्पि बुध्दे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: जंगलाच्या मध्यभागी जिथे हवामान कठीण असतो, तिथेही शुद्ध मार्गाचा अनुसरण करणे गरजेचे आहे. बुद्धाच्या मार्गदर्शनामुळे जीवनाची कल्याणकारी दिशा निश्चित होते. बुद्धाचे रत्न अत्यंत पवित्र आहे आणि त्याचे अनुसरण केल्याने जीवनात शांती मिळते.

श्लोक १६:

“वरो, वरयू, वरदो वराहरो। अनुत्तरो धम्मवरं अदेसयि। इदंऽम्पि बुध्दे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: बुद्ध हे सर्वोत्तम गुरू आहेत, त्यांचे शिकवण सर्वोत्तम आहे. त्याने दिलेल्या धम्म मार्गावर चालल्याने जीवनात सर्वोच्च शांती आणि उद्धारण प्राप्त होते.

श्लोक १७:

“खीण पुराणं नव नत्थि संभवं। विरत्त चित्ता आयति के भवस्मि। ते खीण बीजा अविरुळि ह छन्दा। निब्बन्ति धीरा। यथा यं पदीपो। इदंऽम्पि संघे रतनं पणीतं। एतेन सच्चेन सुवत्थि होतु॥”

• अर्थ: जे लोक आपल्या चित्ताचे शुद्धीकरण करतात, ते तात्कालिक जीवनातील सर्व विघ्नांपासून मुक्त होतात. त्यांना आत्मिक शांती आणि निर्वाण प्राप्त होते. संघाचे रत्न अत्यंत पवित्र आहे आणि त्याच्या मार्गदर्शनामुळे जीवन में सुधार होतो.. 

रतन सुत्तातील प्रमुख मुद्दे:

• बुद्ध (तथागत):
  • बुद्ध हे देव आणि मानवांनी पूजलेले आहेत.
  • त्यांचे ज्ञान आणि मार्गदर्शन अनमोल आहे, ज्याची तुलना कोणत्याही भौतिक संपत्तीशी होऊ शकत नाही.
  • बुद्धांच्या समाधीतून शांतता आणि ज्ञान प्राप्त होते.
• धम्म (बुद्धांची शिकवण):
  • धम्म म्हणजे सत्य आणि योग्य मार्ग.
  • धम्माचे पालन केल्याने आत्मिक उन्नती होते आणि दुःखांपासून मुक्ती मिळते.
  • धम्म हा अविरत मार्गदर्शन करणारा मार्ग आहे.
• संघ (बौद्ध भिक्षू समुदाय):
  • संघ म्हणजे बुद्धांच्या शिकवणीचे अनुसरण करणारा भिक्षूंचा समुदाय.
  • संघाचे आदर्श जीवन आणि कार्य अनेक लोकांसाठी प्रेरणादायी आहे.
  • संघाची मदत आणि शिक्षण अत्यंत फलदायी आहे.
  • संघाच्या एकजुटीमुळे आत्मिक शांती आणि कल्याण साधता येते.
• चार आर्य सत्ये (अरीय सच्चानि):
  • चार आर्य सत्यांवर विश्वास ठेवल्यास आणि त्यावर चिंतन केल्यास, जीवन योग्य मार्गावर जाते.
  • या सत्यांचे पालन केल्याने अंतर्गत शांती आणि समाधी प्राप्त होते.
• निर्वाण:
  • बुद्धांच्या शिकवणीचे पूर्णपणे पालन केल्यास, शाश्वत सुख आणि निर्वाण प्राप्त होते.
  • चित्ताचे शुद्धीकरण केल्यास, सर्व विघ्नांपासून मुक्ती मिळते.
• कर्म:
  • प्रत्येक व्यक्ती आपल्या कर्मांसाठी जबाबदार आहे.
  • योग्य मार्गाचे अनुसरण केल्यास, पापांपासून मुक्ती मिळते.

रतन सुत्ताचे महत्त्व:

• हे स्तोत्र बौद्ध धर्माच्या मूलभूत तत्त्वांचे महत्त्व स्पष्ट करते.
• हे जीवनातील दुःखांपासून मुक्ती आणि शांती कशी मिळवायची, हे शिकवते.
• हे बुद्ध, धम्म आणि संघ यांच्या शिकवणीचा आदर आणि अनुसरण करण्यास प्रेरित करते.
• हे स्तोत्र बौद्ध अनुयायांमध्ये श्रद्धेला प्रोत्साहन देते.