पालि कॅनन (Pali Canon), ज्याला “त्रिपिटक” (Tipitaka) म्हणूनही ओळखले जाते, हे थेरवाद बौद्ध धर्माचे मुख्य ग्रंथ आहे. हा ग्रंथ पाली भाषेत लिहिलेला आहे आणि यात भगवान बुद्धांच्या शिकवणी आणि बौद्ध भिक्षुंच्या नियमांचा संग्रह आहे. पालि कॅनन हे बौद्ध धर्मातील सर्वात प्राचीन आणि संपूर्ण साहित्य मानले जाते.
पालि कॅननचे महत्त्व:
- बुद्धांच्या मूळ शिकवणी: पालि कॅननमध्ये बुद्धांनी दिलेल्या मूळ शिकवणी जतन केलेल्या आहेत.
- ऐतिहासिक संदर्भ: हा ग्रंथ प्राचीन भारतातील सामाजिक आणि धार्मिक जीवनाबद्दल माहिती देतो.
- बौद्ध धर्माचा आधार: पालि कॅनन थेरवाद बौद्ध धर्माचा आधार आहे आणि बौद्ध धर्मातील नैतिक आचरणाला मार्गदर्शन करतो.
- भाषा आणि संस्कृती: पालि कॅनन पाली भाषेतील एक महत्त्वाचे साहित्य आहे, जी प्राचीन भारतातील एक भाषा आहे.
पालि कॅननचे विभाग:
पालि कॅननचे तीन मुख्य विभाग आहेत:
- विनय पिटक (Vinaya Pitaka):
- यात बौद्ध भिक्षु आणि भिक्षुणी यांच्यासाठी नियम आहेत.
- यात त्यांच्या जीवनातील आचार-संहिता, नियम आणि शिस्त यांचा समावेश आहे.
- याचे मुख्य भाग आहेत: सुत्तविभंग, खंदक आणि परिवार.
- सुत्त पिटक (Sutta Pitaka):
- यात बुद्धांचे उपदेश आणि संवाद आहेत.
- हे उपदेश विविध विषयांवर आहेत, जसे की चार आर्य सत्ये, अष्टांगिक मार्ग, आणि ध्यान.
- याचे मुख्य भाग आहेत: दीघ निकाय, मज्झिम निकाय, संयुक्त निकाय, अंगुत्तर निकाय, आणि खुद्दक निकाय.
- अभिधम्म पिटक (Abhidhamma Pitaka):
- यात बौद्ध तत्त्वज्ञानाचे विश्लेषण आहे.
- यात चेतना, मन, आणि पदार्थ यांसारख्या विषयांवर चर्चा केली आहे.
- याचे मुख्य भाग आहेत: धम्मसंगणी, विभंग, धातुकथा, पुग्गलपञ्ञत्ती, कथावत्थु, यमक आणि पट्ठान.
पालि कॅननचा अभ्यास कसा करावा?
- मूळ ग्रंथ वाचा: शक्य असल्यास, पाली भाषेत लिहिलेले मूळ ग्रंथ वाचा.
- अनुवाद वाचा: मराठी किंवा इतर भाषेत उपलब्ध असलेले अनुवाद वाचा.
- तज्ञांचे मार्गदर्शन घ्या: पालि कॅननचा अभ्यास करण्यासाठी तज्ञांचे मार्गदर्शन घ्या.
- संदर्भ ग्रंथ वाचा: पालि कॅननवर आधारित संदर्भ ग्रंथ वाचा.
बाह्य दुवे:
- Access to Insight: https://www.accesstoinsight.org/
- SuttaCentral: https://suttacentral.net/
पालि कॅनन हे बौद्ध धर्माचे एक महत्त्वपूर्ण साहित्य आहे, जे मानवी जीवनाला योग्य दिशा दाखवते.
