महायान आणि थेरवाद: बौद्ध धर्माचे दोन प्रमुख प्रवाह

महायान आणि थेरवाद: बौद्ध धर्माचे दोन प्रमुख प्रवाह

बौद्ध धर्मात महायान आणि थेरवाद (पूर्वीचा हीनयान) हे दोन प्रमुख संप्रदाय आहेत. हे संप्रदाय बौद्ध धर्माच्या शिकवणी, ध्येय आणि पद्धतींमधील फरकांमुळे निर्माण झाले आहेत.

थेरवाद (Theravada):

• अर्थ: “ज्येष्ठांचा मार्ग”.
• ध्येय: वैयक्तिक मुक्ती (अर्हत्त्व) प्राप्त करणे.
• शिकवण:
  • बुद्धांना एक ऐतिहासिक मनुष्य मानले जाते, ज्यांनी ज्ञान प्राप्त केले.
  • चार आर्य सत्ये आणि अष्टांगिक मार्ग यांवर लक्ष केंद्रित केले जाते.
  • त्रिपिटक (पाली कॅनन) हा मुख्य ग्रंथ आहे.
  • भिक्षुत्वावर विशेष भर दिला जातो आणि भिक्षू जीवनाला आदर्श मानले जाते.
  • अध्यात्मिक प्रगतीसाठी कठोर स्वयंशिस्त आणि ध्यान साधनांवर जोर दिला जातो.
• प्रसार: श्रीलंका, थायलंड, म्यानमार, कंबोडिया आणि लाओस.
• बाह्य दुवे:
  • Theravada Buddhism (Wikipedia): https://en.wikipedia.org/wiki/Theravada
  • Access to Insight: https://www.accesstoinsight.org/ (थेरवाद ग्रंथांसाठी एक उपयुक्त स्त्रोत)

महायान (Mahayana):

• अर्थ: “मोठे वाहन”.
• ध्येय: सर्व सजीवांना मुक्ती (बुद्धत्व) प्राप्त करण्यास मदत करणे.
• शिकवण:
  • बुद्धांना दिव्य स्वरूप मानले जाते आणि त्यांना अनेक बुद्ध आणि बोधिसत्त्व मानले जातात.
  • बोधिसत्त्वाच्या आदर्शावर भर दिला जातो, जो इतरांना मदत करण्यासाठी बुद्धत्व प्राप्त करण्यास विलंब लावतो.
  • शून्यता (शून्यता) आणि बुद्ध-प्रकृती यांसारख्या संकल्पनांना महत्त्व दिले जाते.
  • महायान सूत्रे (संस्कृत ग्रंथ) हा मुख्य ग्रंथ आहे.
  • करुणा आणि बोधिसत्त्व मार्गावर विशेष भर दिला जातो.
  • सर्व सजीवांमध्ये बुद्धत्व प्राप्त करण्याची क्षमता आहे असा विश्वास आहे.
• प्रसार: चीन, जपान, कोरिया, व्हिएतनाम आणि तिबेट.
• बाह्य दुवे:
  • Mahayana Buddhism (Wikipedia): https://en.wikipedia.org/wiki/Mahayana
  • 84000: Translating the Words of the Buddha: https://84000.co/ (महायान सूत्रांचे भाषांतर प्रकल्प)

मुख्य फरक (Key Differences):

• ध्येय (Goal): थेरवाद वैयक्तिक मुक्तीवर लक्ष केंद्रित करते, तर महायान सर्व सजीवांच्या मुक्तीवर लक्ष केंद्रित करते.
• आदर्श (Ideal): थेरवाद अर्हत्त्वाला महत्त्व देते, तर महायान बोधिसत्त्वाला महत्त्व देते.
• बुद्धांचे स्वरूप (Nature of Buddha): थेरवाद बुद्धांना एक सामान्य मनुष्य मानते, तर महायान त्यांना दिव्य स्वरूप मानते.
• ग्रंथ (Scriptures): थेरवाद त्रिपिटकाला महत्त्व देते, तर महायान महायान सूत्रांना महत्त्व देते.
• करुणा (Compassion): महायान मध्ये करुणा आणि बोधिसत्त्व मार्गावर जास्त जोर आहे, तर थेरवाद मध्ये वैयक्तिक मुक्तीवर अधिक जोर आहे.
• शून्यता (Emptiness): शून्यता या तत्वावर महायान जास्त भर देते.

निष्कर्ष (Conclusion):

महायान आणि थेरवाद हे दोन्ही संप्रदाय बौद्ध धर्माच्या मूळ शिकवणींवर आधारित आहेत, परंतु त्यांचे ध्येय, आदर्श आणि शिकवणींमध्ये फरक आहेत. दोन्ही संप्रदाय बौद्ध धर्माच्या विकासात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात आणि आजही जगभरातील लाखो लोकांना मार्गदर्शन करतात.