करणीयमेट्टा सुत्त (किंवा करणीय मेट्टा सुत्त) एक अत्यंत प्रसिद्ध बौद्ध गाथा आहे, जी विशेषतः “मेट्टा” (प्रेम, करूणा) आणि “सद्धा” (सहानुभूती) या गुणांच्या प्रकटविण्याशी संबंधित आहे. या गाथेमध्ये प्रेम आणि करूणेला सर्व प्राण्यांमध्ये प्रसारित करण्याचे महत्त्व सांगितले आहे. तसेच, या गाथेत शांती, सौम्यता, आणि सद्धर्माच्या मार्गावर चालण्याची प्रेरणा दिली जाते.

करणीयमेट्टा सुत्त

१. करणीया मत्त कुसलेन:

“करणीय मत्थ कुसलेन, यंत संत पदं अभि समेच्च।
सक्को उजु च सुजु च, सुवचो चस्स मुदु अनति मानी॥”
या श्लोकात, एक आदर्श जीवन कसा असावा हे सांगितले आहे. प्रेमपूर्ण आणि विनम्र जीवन, समजूतदार असावे, शब्द सौम्य असावे आणि माणुसकीचे पालन करावे. त्या मार्गावर चालल्याने शांती आणि आनंद मिळतो.

२. शांती आणि साधे जीवन:

“संति स्सको च सुभरो च, अप्प किच्चो च सल्ल हुक वुत्ति।
संति द्वियो च निपको च, अप्प गब्धो कुलेसु अननु गिग्दो॥”
या श्लोकात, शांत आणि समर्पित जीवनाची आवश्यकता व्यक्त केली आहे. आपण कमी इच्छाशक्ती ठेवून, मितभोजन आणि साधेपणाचे पालन करू शकतो. यामुळे जीवन अधिक शांतिमय आणि सुखी होईल.

३. सर्व प्राण्यांसाठी शुभकामना:

“न च खुद्द सामाचरे किंच्चि, येन विज्जु परे उपव देयुं।
सुखिनो वा खेमिनो होन्तु, सब्बे सत्ता भवंतु सुखि तत्ता॥”
या गाथेत सर्व प्राण्यांच्या कल्याणासाठी प्रार्थना केली आहे. कोणत्याही प्राण्याला दुःख किंवा वेदना देणे नको, त्याऐवजी त्यांना सुख, शांती आणि समृद्धी द्यावी.

४. सर्व प्रकारचे प्राणी:

“ये केचि पाण भूतऽत्थि तसा वा, थावरा वा अनव ससो।
दीघा वा ये महंता वा, मज्झिमा रस्सका अणु कथूला॥”
येथे सर्व प्राण्यांची विशेषत: त्यांच्या आकार आणि अवस्थेच्या आधारावर प्रार्थना केली आहे. सर्व प्राणी, छोटे किंवा मोठे, स्थावर किंवा जीवित प्राणी, सर्वांना सुखी बनविण्याचे महत्त्व दिले आहे.

५. दूरदृष्टि आणि शांती:

“दिठ्ठा वा येव अदिठ्ठा, ये च दूरे वसंति अविदूरे।
भूता वा सम्भवेसी वा सब्बे सत्ता भवंतु सुखि तत्ता॥”
या श्लोकात, सर्व प्राण्यांच्या कल्याणासाठी दूरदृष्टि ठेवण्याचा संदेश दिला आहे. जे दिसतात आणि जे दिसत नाहीत, त्या सर्व प्राण्यांना सुखी आणि शांतीपूर्ण जीवनासाठी प्रार्थना केली आहे.

६. दुसऱ्याला हानी न करता जीवन जगणे:

“न परो परं निकुंब्बेथ। नाति मज्जेथं कत्थचि न किंच्चि।
ब्यारो सना पटि घसज्जा, नाज्ज्म ज्जस्स दुक्खमि च्छेया॥”
या श्लोकात दुसऱ्याला हानी न करता जीवन जगण्याची शिकवण दिली आहे. आपले कार्य दुसऱ्याला त्रास देणार नाही, अशी परिस्थिती निर्माण करणे आवश्यक आहे. तसेच, आपल्यामुळे दुसऱ्यांना दुःख होऊ नये, याची काळजी घेतली पाहिजे.

७. मातेसारख्या प्रेमाने प्राणी काळजीत ठेवणे:

“माता यथा नियं पूतं, आयुसा एकपुत्तं मनु रक्खे।
एवम्पि सब्ब–भूतेसु, मानसं भावये अपरिमाणं॥”
या श्लोकात मातेसारखा प्रेम आणि काळजी सर्व प्राण्यांसाठी असावा, असे सांगितले आहे. प्रत्येक प्राणी आणि व्यक्ती एकमेकांसाठी सहानुभूती आणि काळजी व्यक्त करावी.

८. विश्वव्यापी प्रेमाचा प्रसार:

“मेतच्चं सब लोकस्मिं, मानसं भावये अपरिमाणं।
उध्द अधो च तिरियच्च, असम्बाधं अवेरं असपत्तं॥”
या श्लोकात, प्रत्येक व्यक्ती आणि प्राणी ज्या स्थानावर आहे, त्यांना सुख आणि शांती देण्यासाठी प्रेम व्यक्त करा. यामध्ये सर्व जगातील प्राण्यांचा विचार केला आहे.

९. ब्रह्मविहारी जीवनाची शिकवण:

“तिठ्ठे चरे निसिन्नो वा, सयानो वा यावतस्स विगतमिदो।
एतं सतिं अधिठ्ठोय्य, ब्रम्हमेतं विहरं इधमा ‘हु॥”
यामध्ये ब्रह्मविहारी जीवन जगण्याची शिकवण दिली आहे, जेथे शांती, धैर्य आणि आंतरिक शुद्धतेच्या मार्गावर चालले जाते.

१०. आत्मनियंत्रण आणि विवेक:

“दिठ्ठिच्च अनुप गब्भो, सीलवा दस्सनेन सम्पन्नो।
कामेसु विनेयं गेधं, न हि जातु गब्ध सेय्यं पुनरेती ‘ति॥”
या गाथेत आत्मनियंत्रण आणि विवेकाचे महत्त्व सांगितले आहे. संसारिक वासना आणि इंद्रिय सुखांपासून दूर राहून सद्गुण आणि शुद्ध जीवनाचा पाठपुरावा करणे आवश्यक आहे.

करणीयमेत्त सुत्तातील प्रमुख शिकवण:

• मैत्रीपूर्ण भावना: सर्व सजीवांप्रती मैत्री आणि प्रेम विकसित करणे.
• करुणा: दुःखी आणि पीडित सजीवांप्रती सहानुभूती आणि करुणा दर्शवणे.
• मुदिता: इतरांच्या आनंदात सहभागी होणे.
• उपेक्षा: राग आणि द्वेष यांसारख्या नकारात्मक भावनांपासून दूर राहणे.

करणीयमेत्त सुत्ताचे फायदे:

• व्यक्तिगत शांती आणि आनंद: मेत्ता भावनेचा विकास व्यक्तीला शांत, आनंदी आणि समाधानी बनवतो.
• चांगले संबंध: हे सूत्र इतरांशी चांगले संबंध निर्माण करण्यास मदत करते.
• सकारात्मक वातावरण: मेत्ता भावनेचा विकास सकारात्मक आणि सामंजस्यपूर्ण वातावरण तयार करतो.
• आध्यात्मिक विकास: हे सूत्र आध्यात्मिक विकासासाठी एक महत्त्वपूर्ण आधार आहे.

करणीयमेत्त सुत्त हे केवळ बौद्ध अनुयायांसाठीच नव्हे, तर सर्व मानवांसाठी एक मौल्यवान मार्गदर्शक आहे. हे सूत्र प्रेम, करुणा आणि शांतीच्या मार्गावर चालण्यास प्रेरित करते, ज्यामुळे एक चांगले जग निर्माण होऊ शकते.

इथे काही मराठीतली साधनांची लिंक दिली आहेत जी बौद्ध शिकवणीवर आधारित आहेत, ज्यामध्ये मेट्टा सूत्र (प्रेमभाव) आणि इतर महत्वाची सूत्रे समाविष्ट आहेत:

मेट्टा सूत्र – बुद्धनेट:

• BuddhaNet