सम्राट अशोक आणि बौद्ध धर्माचा प्रसार

सम्राट अशोक (इ.स.पू. ३०४ – इ.स.पू. २३२) हे मौर्य साम्राज्याचे तिसरे सम्राट होते. कलिंग युद्धानंतर त्यांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला आणि बौद्ध धर्माच्या प्रसारासाठी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले, ज्यामुळे बौद्ध धर्म केवळ भारतातच नव्हे, तर जगभरात पोहोचला.

अशोकाचा बौद्ध धर्माकडे प्रवास (Ashoka’s Conversion to Buddhism):

• कलिंग युद्ध (Kalinga War):
  • इ.स.पू. २६१ मध्ये झालेल्या कलिंग युद्धात झालेल्या मोठ्या प्रमाणातील हिंसाचारामुळे अशोक दुःखी झाले.
  • या युद्धात झालेल्या नरसंहारामुळे त्यांचे हृदय परिवर्तन झाले आणि त्यांनी अहिंसा आणि शांततेचा मार्ग निवडला.
  • Kalinga War (Wikipedia)
• उपगुप्त यांचा प्रभाव (Influence of Upagupta):
  • उपगुप्त नावाच्या बौद्ध भिक्षूच्या प्रभावामुळे त्यांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला.
  • त्यांनी बौद्ध धर्माच्या शिकवणी आत्मसात केल्या आणि ‘धम्म’ (धर्म) या संकल्पनेचा प्रसार केला.

अशोकाचे योगदान (Ashoka’s Contributions):

• धम्मचा प्रसार (Propagation of Dhamma):
  • अशोकाने ‘धम्म’ (धर्म) या संकल्पनेचा प्रसार केला, ज्यात अहिंसा, करुणा, सत्य आणि सदाचाराची शिकवण होती.
  • धम्ममध्ये सर्व धर्मांचा आदर आणि सर्व जीवांबद्दल करुणा यावर भर दिला गेला.
• शिलालेख आणि स्तंभ (Edicts and Pillars):
  • त्यांनी आपल्या धम्मच्या शिकवणींचे शिलालेख आणि स्तंभ देशभर उभारले, ज्यामुळे लोकांना बौद्ध धर्माची माहिती मिळाली.
  • हे शिलालेख ब्राह्मी लिपीत आहेत आणि ते बौद्ध धर्माच्या शिकवणी आणि अशोकाच्या धम्म धोरणांची माहिती देतात.
  • Edicts of Ashoka (Wikipedia)
• धर्मप्रसारक (Missionaries):
  • त्यांनी बौद्ध धर्मप्रसारकांना भारताबाहेर श्रीलंका, मध्य आशिया आणि इतर देशांमध्ये पाठवले.
  • त्यांनी आपल्या मुला-मुलींना (महेंद्र आणि संघमित्रा) श्रीलंकेत बौद्ध धर्माचा प्रसार करण्यासाठी पाठवले.
• स्तूपांची निर्मिती (Construction of Stupas):
  • त्यांनी ८४,००० स्तूपांची निर्मिती केली, ज्यामुळे बौद्ध धर्माची लोकप्रियता वाढली.
  • सांची स्तूप हे भारतातील सर्वात प्रसिद्ध बौद्ध स्तूपांपैकी एक आहे, ज्याची निर्मिती अशोकाने केली.
  • Sanchi Stupa (Wikipedia)
• तिसरी बौद्ध धम्म परिषद (Third Buddhist Council):
  • त्यांनी पाटलीपुत्र येथे तिसरी बौद्ध धम्म परिषद आयोजित केली, ज्यात बौद्ध धर्माच्या शिकवणींचे संहिताकरण करण्यात आले.
  • या परिषदेत ‘अभिधम्म पिटक’ची निर्मिती झाली.
  • Third Buddhist Council (Wikipedia)

अशोकाच्या कार्याचा प्रभाव (Impact of Ashoka’s Actions):

• बौद्ध धर्माचा जागतिक प्रसार (Global Spread of Buddhism):
  • अशोकाच्या प्रयत्नांमुळे बौद्ध धर्म केवळ भारतातच नव्हे, तर जगभरात पसरला.
  • श्रीलंका, मध्य आशिया आणि आग्नेय आशियात बौद्ध धर्माची स्थापना झाली.
• अहिंसेचा संदेश (Message of Non-violence):
  • त्यांनी जगाला अहिंसा आणि शांतीचा संदेश दिला.
  • त्यांच्या धम्म धोरणामुळे सामाजिक शांतता आणि स्थैर्य निर्माण झाले.
• सामाजिक सुधारणा (Social Reforms):
  • त्यांनी सामाजिक सुधारणांना प्रोत्साहन दिले आणि प्रजेच्या कल्याणासाठी कार्य केले.
  • त्यांनी प्राण्यांच्या कत्तलीवर बंदी घातली आणि रुग्णालये बांधली.
• कला आणि स्थापत्यकला (Art and Architecture):
  • त्यांच्या काळात बौद्ध कला आणि स्थापत्यकलेचा विकास झाला.
  • अशोक स्तंभांवर असलेल्या सिंहमुद्रा आणि चक्रमुद्रा भारतीय कला आणि संस्कृतीचा भाग बनल्या.

अतिरिक्त माहिती (Additional Information):

• अशोकाचे शिलालेख (Ashoka’s Inscriptions):
  • हे शिलालेख ब्राह्मी, खरोष्ठी, ग्रीक आणि अरामाइक लिपीत आहेत आणि ते बौद्ध धर्माच्या शिकवणी आणि अशोकाच्या धम्म धोरणांची माहिती देतात.
  • Ashoka’s inscriptions (Wikipedia)

अशोक हे बौद्ध धर्माच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचे व्यक्तिमत्त्व आहेत. त्यांच्या कार्यामुळे बौद्ध धर्म जगभरात पोहोचला आणि त्यांनी जगाला शांती आणि अहिंसेचा संदेश दिला.

बाह्य दुवे (External Links):

• Ashoka (Britannica): https://www.britannica.com/biography/Ashoka
• Ashoka’s Edicts (Ancient History Encyclopedia): https://www.ancient.eu/Ashoka’s_Edicts/
• UNESCO World Heritage Centre – Sanchi Stupa: https://whc.unesco.org/en/list/524/
• Access to Insight – Buddhist Councils: https://www.accesstoinsight.org/ptpi/buddhc.html