अजातशत्रू ते कनिष्क: बौद्ध धर्माला राजाश्रय देणारे सम्राट

अजातशत्रू ते कनिष्क: बौद्ध धर्माला राजाश्रय देणारे सम्राट आणि त्यांचा प्रभाव

बौद्ध धर्माच्या इतिहासात अनेक राजांनी या धर्माला राजाश्रय दिला, ज्यामुळे बौद्ध धर्माचा प्रसार आणि विकास झाला. या राजांनी केवळ धार्मिकच नव्हे, तर सामाजिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रातही महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

अजातशत्रू (Ajatashatru) (इ.स.पू. 492 – इ.स.पू. 460):

• मगध साम्राज्याचा राजा: अजातशत्रू हा मगध साम्राज्याचा राजा होता आणि गौतम बुद्धांचा समकालीन होता.
• पहिली बौद्ध धम्म परिषद: बुद्धांच्या महापरिनिर्वाणानंतर, अजातशत्रूने राजगृह (Rajgir) येथे पहिली बौद्ध धम्म परिषद आयोजित करण्यास मदत केली. या परिषदेत बुद्धांच्या शिकवणींचे संकलन आणि संहिताकरण करण्यात आले.
• राजाश्रय: अजातशत्रूने बौद्ध धर्माला राजाश्रय दिला, ज्यामुळे या धर्माचा प्रसार होण्यास मदत झाली.
• अधिक माहितीसाठी:
  • Ajatashatru (Wikipedia)
  • First Buddhist council (Wikipedia)

अशोक (Ashoka) (इ.स.पू. 304 – इ.स.पू. 232):

• मौर्य साम्राज्याचा सम्राट: अशोक हा मौर्य साम्राज्याचा सम्राट होता आणि बौद्ध धर्माचा सर्वात मोठा संरक्षक मानला जातो.
• कलिंग युद्धानंतर परिवर्तन: कलिंग युद्धानंतर, अशोकाने हिंसा त्यागून बौद्ध धर्म स्वीकारला.
• धर्माचा प्रसार: त्याने बौद्ध धर्माचा प्रसार भारतात आणि भारताबाहेर केला, ज्यामुळे बौद्ध धर्म आंतरराष्ट्रीय पातळीवर पोहोचला. त्याने आपल्या मुला-मुलींना (महेंद्र आणि संघमित्रा) श्रीलंकेत बौद्ध धर्माचा प्रसार करण्यासाठी पाठवले.
• स्तूपांची निर्मिती: अशोकाने अनेक स्तूपांची आणि विहारांची निर्मिती केली, ज्यामुळे बौद्ध कला आणि स्थापत्यकलेचा विकास झाला.
• तिसरी बौद्ध धम्म परिषद: त्याने पाटलीपुत्र येथे तिसरी बौद्ध धम्म परिषद आयोजित केली, ज्यामध्ये बौद्ध धर्माच्या शिकवणींचे संहिताकरण करण्यात आले.
• अधिक माहितीसाठी:
  • Ashoka (Wikipedia)
  • Third Buddhist council (Wikipedia)

कनिष्क (Kanishka) (इ.स. 127 – इ.स. 151):

• कुशाण साम्राज्याचा सम्राट: कनिष्क हा कुशाण साम्राज्याचा सम्राट होता आणि महायान बौद्ध धर्माचा संरक्षक होता.
• महायान पंथाला राजाश्रय: त्याने बौद्ध धर्माच्या महायान पंथाला राजाश्रय दिला, ज्यामुळे महायान बौद्ध धर्माचा विकास झाला.
• चौथी बौद्ध धम्म परिषद: त्याने काश्मीरमधील कुंडलवन येथे चौथी बौद्ध धम्म परिषद आयोजित केली, ज्यामध्ये महायान बौद्ध धर्माच्या शिकवणींचे संहिताकरण करण्यात आले.
• गांधार कला: कनिष्काच्या काळात गांधार कला विकसित झाली, ज्यामध्ये बौद्ध मूर्तींची निर्मिती करण्यात आली, ज्यामुळे बौद्ध कला आणि मूर्तिकलेचा विकास झाला.
• अधिक माहितीसाठी:
  • Kanishka (Wikipedia)
  • Fourth Buddhist council (Wikipedia)

इतर राजे (Other Kings):

• मिलिंद (Menander I): इंडो-ग्रीक राजा मिलिंदने बौद्ध धर्म स्वीकारला आणि नागसेन या बौद्ध भिक्षूशी संवाद साधला, ज्याचे वर्णन ‘मिलिंदपन्ह’ या ग्रंथात आहे.
  • Menander I (Wikipedia)
• हर्षवर्धन (Harshavardhana): सातव्या शतकातील उत्तर भारतीय राजा हर्षवर्धनने बौद्ध धर्माला राजाश्रय दिला आणि अनेक बौद्ध विहारांची स्थापना केली.
  • Harshavardhana (Wikipedia)

राजाश्रयाचा प्रभाव (Impact of Royal Patronage):

• धर्माचा प्रसार: राजाश्रयामुळे बौद्ध धर्माचा प्रसार झपाट्याने झाला.
• कला आणि संस्कृती: बौद्ध धर्माने कला, साहित्य आणि स्थापत्यकलेवर मोठा प्रभाव टाकला.
• सामाजिक प्रभाव: बौद्ध धर्माने समाजात शांतता, करुणा आणि अहिंसेची मूल्ये रुजवली.
• शिक्षण आणि विद्यापीठे: राजाश्रयामुळे नालंदा आणि तक्षशिला यांसारख्या बौद्ध विद्यापीठांचा विकास झाला.

या राजांनी बौद्ध धर्माच्या विकासात मोलाची भर घातली. या राजांनी केवळ धार्मिकच नव्हे, तर सामाजिक आणि सांस्कृतिक क्षेत्रातही महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.