आहार पूजन हा बौद्ध धर्मातील एक पवित्र विधी आहे. यामध्ये अन्न ग्रहण करण्यापूर्वी कृतज्ञता आणि करुणेच्या भावनेने भोजनाचा स्वीकार केला जातो. हा विधी विशेषतः भिक्षूंना भोजन दान करण्याच्या वेळी केला जातो.

गाथा:

🔸 सम्मासम्बुध्दो याणो यो, तिलोके पच्चा रहो।
🔸 स नाथो परि गण्हातु, भोजनं मधुरं इमं। (१)

🔸 आदिवासेतु नो भन्ते, भोजनं परि कम्पितं।
🔸 अनुकम्पं उपादाय, पटि गन्हातु मुतम्म। (२)

आहार पूजन गाथा

✅ सम्मासम्बुध्दो याणो यो, तिलोके पच्चा रहो।
→ जो संपूर्ण प्रज्ञेने जागृत (संपूर्ण ज्ञानी) झाला आहे आणि जो तीनही लोकांमध्ये सर्वश्रेष्ठ आहे.

✅ स नाथो परि गण्हातु, भोजनं मधुरं इमं।
→ तो महान गुरु (भगवान बुद्ध), या मधुर भोजनाचा स्वीकार करो.

✅ आदिवासेतु नो भन्ते, भोजनं परि कम्पितं।
→ हे भंते! हे अर्पण केलेले भोजन कृपया स्वीकारा आणि त्याला आपल्या आशीर्वादाने पवित्र करा.

✅ अनुकम्पं उपादाय, पटि गन्हातु मुतम्म।
→ करुणेने भरून, आपण हे भोजन स्वीकारा आणि आम्हाला आपल्या धम्म उपदेशाने मार्गदर्शन करा.

आहार पूजनाचे महत्त्व:

१️ कृतज्ञता आणि आभार

• भोजन आपल्याला अनेकांच्या परिश्रमाने मिळते.
• ते फुकट न मिळता त्यामागे शेतकरी, कष्टकरी, स्वयंपाक करणारे आणि इतर अनेकांचे श्रम असतात.
• त्यामुळे जेवण करण्यापूर्वी आभार मानले जातात.

२️ शुद्धता आणि पवित्रता

• अन्न शुद्ध असावे आणि ते आसक्ती किंवा लोभामुळे ग्रहण करू नये.
• शरीराच्या पोषणासाठी आणि बुद्धिमत्ता वृद्धीसाठी हे अन्न आहे, अशी भावना ठेवली जाते.

३️ भिक्षूंच्या जीवनातील महत्त्व

• बुद्ध भिक्षू दररोज घरगुती लोकांकडून भिक्षा मागतात.
• या गाथेच्या माध्यमातून ते अन्न ग्रहण करण्यापूर्वी त्याचा योग्य उपयोग करण्याची शपथ घेतात.

४️ आहार आणि धम्म

• बौद्ध धम्मानुसार, जीवनात अतिरेक टाळणे आवश्यक आहे.
• गरजेपुरतेच आणि योग्य प्रमाणात भोजन ग्रहण करणे योग्य आहे.
• स्वाद आणि आसक्ती यापेक्षा पोषण आणि आरोग्य यावर भर दिला जातो.

आहार पूजन कसे करावे?

✅ १. भोजन अर्पण करणे

• आधी भोजन बुद्ध, धम्म आणि संघ यांना अर्पण केले जाते.
• हे भोजन त्यांच्या शिक्षणाचा आदर करण्याचे प्रतीक आहे.

✅ २. भोजन ग्रहण करण्यापूर्वी गाथा पठण

• आहार पूजन गाथा म्हणत भोजनाचे महत्त्व लक्षात ठेवले जाते.
• मन शांत करून, लोभ किंवा अहंकार न ठेवता भोजन घेतले जाते.

✅ ३. संयमाने आणि शांततेत भोजन करणे

• जेवण तृप्त होईपर्यंत नव्हे, तर शरीराच्या आवश्यकतेनुसार घेतले जाते.
• शांत चित्ताने, समाधानाने आणि सन्मानाने जेवण ग्रहण करावे.

आहार पूजनाचा बौद्ध धम्मातील संदर्भ

• भगवान बुद्धांनी शिकवले आहे की भोजन हा जीवनाचा एक भाग आहे, पण त्यावर आसक्ती ठेवू नये.
• ‘संयम आणि कृतज्ञता’ हे बौद्ध जीवनशैलीचे मुख्य तत्त्व आहे.
• भिक्षूंना भोजन दान करणे हे एक महत्त्वाचे पुण्यकर्म मानले जाते.

निष्कर्ष:

आहार पूजन गाथा केवळ धार्मिक विधी नसून, ती कृतज्ञता, शुद्धता, संयम आणि करुणा शिकवणारी प्रार्थना आहे. अन्नाचा योग्य उपयोग करून जीवनात शांती आणि संतुलन साधण्याचा हा एक सुंदर मार्ग आहे. 🙏