सम्राट अशोक: बौद्ध धर्माचा प्रसारक

सम्राट अशोक: कलिंग युद्धापासून धम्मविजयापर्यंतचा प्रवास

सम्राट अशोक (इ.स.पू. 304 – इ.स.पू. 232) हे मौर्य साम्राज्यातील सर्वात महान शासकांपैकी एक होते. त्यांचा जीवनप्रवास कलिंग युद्धातील क्रूरतेपासून ते धम्मविजयाच्या शांततेपर्यंतचा एक महत्त्वपूर्ण बदल दर्शवतो.

प्रारंभिक जीवन आणि कलिंग युद्ध:
* अशोक हे सम्राट बिंदुसार आणि राणी धर्मा यांचे पुत्र होते.
* त्यांनी आपल्या वडिलांच्या मृत्यूनंतर मौर्य साम्राज्याची सत्ता हाती घेतली.
* इ.स.पू. 261 मध्ये त्यांनी कलिंग (सध्याचे ओडिशा) वर आक्रमण केले.
* कलिंग युद्धात प्रचंड रक्तपात झाला, ज्यामुळे अशोकांचे मन व्यथित झाले.
* या युद्धात सुमारे एक लाख लोकांचा मृत्यू झाला आणि अनेक लोक जखमी झाले.

धम्मविजयाचा स्वीकार:
* कलिंग युद्धातील नरसंहार पाहून अशोकांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला.
* त्यांनी ‘भेरीघोषा’ (युद्धाचा आवाज) ऐवजी ‘धम्मघोषा’ (धर्माचा आवाज) चा मार्ग अवलंबला.
* त्यांनी ‘धम्मविजय’ (धर्माद्वारे विजय) धोरण स्वीकारले आणि शांतता आणि अहिंसेचा मार्ग अवलंबला.
* अशोकांनी बौद्ध धर्माच्या शिकवणींचा प्रसार करण्यासाठी अनेक उपाययोजना केल्या.

धम्मप्रसारासाठी केलेले प्रयत्न:
* धर्मदूत पाठवले:
* अशोकांनी महिंद्र आणि संघमित्रा यांसारख्या धर्मदूतांना श्रीलंका, मध्य आशिया आणि इतर देशांमध्ये पाठवले.
* या धर्मदूतांनी बौद्ध धर्माचा प्रसार केला आणि अनेक लोकांना बौद्ध धर्मात दीक्षा दिली.

 शिलालेख आणि स्तंभ:
* अशोकांनी भारतभर आणि परदेशात शिलालेख आणि स्तंभ उभारले, ज्यांवर धम्माची शिकवण कोरलेली होती.
* या शिलालेखांमध्ये धम्माची तत्त्वे, नैतिक मूल्ये आणि प्रजाकल्याणकारी योजनांची माहिती दिली आहे.
* या स्तंभांवर बौद्ध धर्माची प्रतीके आणि संदेश कोरलेले आहेत.

स्तूप आणि विहार बांधले:
* अशोकांनी सांची, सारनाथ, भरहुत यांसारख्या ठिकाणी अनेक स्तूप आणि विहार बांधले.
* या स्तूपांमध्ये बुद्धांच्या अस्थी किंवा अवशेष ठेवलेले आहेत.
* विहार हे बौद्ध भिक्खूंसाठी निवासस्थान आणि ध्यान केंद्र बनले.

प्रजाकल्याणकारी कार्ये:
* अशोकांनी रस्ते, रुग्णालये, विहिरी आणि विश्रामगृहे बांधून लोकांचे कल्याण केले.
* त्यांनी प्राण्यांसाठी रुग्णालये आणि अभयारण्ये बांधली.
* त्यांनी लोकांना अहिंसा, करुणा, सत्य आणि शांतीचा मार्ग अवलंबण्यास सांगितले.

तृतीय बौद्ध संगीती:
* अशोकांच्या काळात पाटलिपुत्र येथे तिसरी बौद्ध संगीती आयोजित करण्यात आली.
* या संगीतीत बौद्ध धर्माच्या तत्त्वज्ञानाची मांडणी करण्यात आली आणि त्रिपिटकाचे संकलन झाले.

अशोकांचे योगदान आणि प्रभाव:
* अशोकांनी बौद्ध धर्माला एक जागतिक धर्म बनवण्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
* त्यांच्या प्रयत्नांमुळे बौद्ध धर्म भारतभर आणि जगाच्या कानाकोपऱ्यात पोहोचला.
* त्यांनी लोकांना नैतिक जीवन जगण्यासाठी आणि शांतता आणि अहिंसेचा मार्ग अवलंबण्यासाठी प्रेरित केले.
* त्यांनी कला आणि स्थापत्यकलेला प्रोत्साहन दिले आणि अनेक स्मारके बांधली, जी आजही लोकांना प्रेरणा देतात.
* अशोकांच्या धम्मविजयाने जगाला शांतता आणि अहिंसेचा संदेश दिला.
* अशोकांचे शिलालेख आणि स्तंभ हे ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वाचे आहेत, कारण ते तत्कालीन सामाजिक आणि राजकीय परिस्थितीवर प्रकाश टाकतात.
* अशोकांचे कार्य आजही लोकांना प्रेरणा देते आणि जगाला शांतता आणि सद्भावनेचा मार्ग दाखवते.